Chris Sijbranda

Chris Sijbranda

Vice President Consulting & Thought Leader Digital Transformation

Overheid en samenleving zijn in een digitale stroomversnelling geraakt, waarbij de gebruiker al een tijdje centraal staat in de klantreis. De behoefte is eenvoudig: altijd en overal veilig toegang tot je eigen gegevens. En, als het nodig is, hieraan ook direct acties koppelen. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe ontsluiten we al die achterliggende databronnen? Hoe zorgen we voor veilige gegevensuitwisseling binnen de kaders van wet- en regelgeving? En kunnen we vervolgens inspelen op de continu veranderende klantvraag zonder dat de kosten de pan uitrijzen? De mogelijkheden zijn er! Als we als markt en overheid de handen ineenslaan, verkrijgen we de sleutel tot succes om hieraan opvolging te geven.

De techniek stelt ons tegenwoordig in staat om snel, wendbaar en veilig gegevens te ontsluiten tegen aanzienlijk lagere kosten. Open source-toepassingen zijn in toenemende mate een commodity geworden. En dankzij nieuwe platformtechnieken kunnen we steeds meer diensten als een service afnemen. De techniek vormt geen belemmering meer om te voldoen aan de behoefte van de gebruiker om waar en wanneer hij dit wil of verwacht gegevens in te zien.

Samenwerken binnen het speelveld van alle belangen

Een geruststellende gedachte. Maar waarom lukt dat dan niet overal? De grootste belemmering hiervoor is een gebrek aan standaarden en afspraken. Om massale gegevensuitwisseling tot stand te brengen, zijn er afspraken nodig over de te hanteren standaarden. En dan niet alleen op technisch vlak (denk aan apiā€™s), maar vooral ook op organisatorisch, financieel en juridisch vlak. In de kern is dit een vraagstuk over samenwerken binnen het speelveld van alle politieke, bestuurlijke en organisatorische belangen. Want elk decreet over een standaard heeft direct een doorwerking naar opdrachtgevers, leveranciers, uitvoerders en gebruikers. Willen we standaarden van onderaf, door de techniek, laten bepalen? Of slaan we als overheid en marktpartijen de handen ineen en nemen we zelf de regie om tot noodzakelijke afspraken en standaarden te komen?

Vastleggen, committeren, regisseren, ontsluiten

Het maken van stelselafspraken is een methode om regie te voeren op de techniek. Door het vastleggen van afspraken en standaarden, committeren de verschillende deelnemers binnen een stelsel zich hieraan. Deze worden vervolgens vertaald naar de techniek. Denk bijvoorbeeld aan afspraken over het gebruik van protocollen en aansluitvoorwaarden, maar ook aan performance en beveiligingseisen. Daarna is het zaak brokken functionaliteit (klantreizen) op basis van de afspraken te ontwikkelen en beschikbaar te stellen aan de deelnemers. Deze kunnen die functionaliteit vervolgens aanspreken om op een veilige manier gegevens uit eigen of gedeelde bronnen te ontsluiten. De gegevens blijven bij de bron, maar de gebruiker krijgt wel direct toegang tot zijn (authentieke) gegevens.

Het opzetten en invoeren van een stelsel vraagt wel sterk commitment tot samenwerken tussen de betreffende deelnemers. Dit begint aan de bestuurlijke tafel, waar het belang, de noodzaak en urgentie voor gemeenschappelijke afspraken moeten worden onderkend. Deze bereidheid is een belangrijke succesfactor om versnelling aan te brengen en daadwerkelijk invulling te geven aan de behoefte van burger Ć©n ondernemer. Dit vraagt verdergaande afspraken over federalisering van gegevensuitwisseling tussen markt en overheidspartijen.
Hoe dit in zijn werk gaat en waartoe dit kan leiden, kunnen we al zien in diverse sectoren en branches. Op het iBestuurcongres ga ik tijdens de sessie ā€˜Transparant en veilig gegevens uitwisselenā€™ hierover in gesprek met Magchiel van Meeteren (CIO bij het ministerie van BZK), Theo Peters (CTO bij VNG Realisatie) en Leon Willemen (Clusterdirecteur Digitale Overheid & Registers bij de KVK). We zoomen in op onze visie, aanpak en ervaringen om te komen tot een succesvol stelsel van afspraken.

Gelaagde afspraken & herbruikbare bouwstenen

Of het nu gaat om gegevensuitwisseling tussen overheid en burger/ondernemer of bijvoorbeeld het uitwisselen van medische gegevens tussen ziekenhuis en apotheek: er zijn afspraken nodig. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat een informatiesysteem bestaat uit meerdere op elkaar gestapelde lagen, elk met hun eigen verantwoordelijkheid. Er is een toegangslaag (om aan te tonen dat je bent wie je zegt dat je bent), een presentatielaag (waar je data ontsluit, bijvoorbeeld via een app of een Mijn-omgeving), een datalaag (met de databronnen en onderliggende infrastructuur) en daar tussenin is er de middenlaag die als een verkeersknooppunt fungeert tussen de presentatielaag en de datalaag. Voorheen bouwden we een applicatie from scratch. De opdrachtgever gaf aan wat hij wilde; de ontwikkelaars gingen aan de slag, van de datalaag tot en met de presentatielaag. Wat nu steeds vaker gebeurt is dat we de applicatie uit elkaar halen en opdelen in herbruikbare componenten en services. Deze bouwstenen gebruiken we vervolgens voor een nieuwe applicatie, aangevuld met nieuwe services, die we ook weer breder kunnen inzetten binnen het stelsel van afspraken. Met een goede set aan afspraken is dit een belangrijke basis om versnelling en kostenverlaging aan te brengen bij de doorontwikkeling; we hoeven immers niet steeds het wiel opnieuw uit te vinden. Hiermee ontstaat de gewenste wendbaarheid om in te spelen op de veranderende klantbehoefte.

Hetgeen hierboven is beschreven, is niet uniek voor de (rijks)overheid. In het onderwijs, de zorg, de jeugdzorg, het strafrecht en de sociale ketens is berichtuitwisseling een belangrijk fenomeen. Ook in de private sector zijn er tal van succesvolle voorbeelden van gegevensuitwisseling. Denk hierbij onder andere aan de liberalisering van de energiemarkt die niet kan bestaan zonder berichtenverkeer. Een ander voorbeeld is het OSDU-platform, waarop met dank aan de samenwerking van 200 betrokken partijen decennia aan data van de olie- en gasindustrie uitgewisseld wordt. Mijn collega Michaƫl van de Haven heeft hier onlangs nog een blog over geschreven. Beslist een must-read, want het is een uitstekend voorbeeld voor elke sector, branche of domein die gegevensuitwisseling naar een hoger plan wil tillen.

Op naar een wendbare overheid!

Nederland is een voorloper in Europa als het gaat om de digitale overheid. Om die voorsprong te behouden zullen we een omslag moeten maken naar een meer federale gedachte met duidelijke afspraken en te hanteren standaarden. Als we dit nalaten, dan schrijven straks de grote techreuzen de regels en standaarden voor aan de overheid. Dat kunnen we voorkomen; de sleutel hebben we als markt en overheid zelf in handen. Maar de druk om die sleutel in het slot te steken, lijkt te ontbreken. Dus: de handen uit de mouwen en met elkaar aan de slag! Het is tijd om afspraken te maken en volgens deze afspraken te werken. Mocht een partij de afspraak niet nakomen, dan kan de wet ingrijpen. Want er staat wat op het spel: hoe beter de overheid de burger/ondernemer faciliteert en informeert, hoe groter de tevredenheid over en het vertrouwen in de overheid.

Over de auteur

Chris Sijbranda

Chris Sijbranda

Vice President Consulting & Thought Leader Digital Transformation

Chris Sijbranda heeft succesvol meerdere grote ICT-programmaā€™s gemanaged en aan de basis gestaan van het invoeren van een overheidsbreed stelsel van berichtenverkeer.